Có 7 vị tướng người Bình Định đã trọn đời theo nhà Tây Sơn, được nhân dân địa phương tôn là Tây Sơn thất hổ tướng, gồm: Võ Văn Dũng, Trần Quang Diệu, Võ Đình Tú, Nguyễn Văn Tuyết, Lý Văn Bưu, Lê Văn Hưng, Nguyễn Văn Lộc.

Diệt cao thủ người Tàu
Võ Văn Dũng sinh tại thôn Phú Phong, H.Tuy Viễn, phủ Quy Nhơn (nay là H.Tây Sơn, Bình Định) vào năm Canh Ngọ (1750) trong một gia đình khá giả. Từ thuở ấu thơ, ông đã có gia sư dạy văn lẫn võ trong nhà. Năm 20 tuổi, Võ Văn Dũng được lão trượng họ Lương ở Tuy Hòa nhận làm đệ tử. Tuy học chỉ mới một năm nhưng Võ Văn Dũng nhanh chóng tinh thông võ nghệ. Riêng biệt tài dùng đao của Võ Văn Dũng, Nguyễn Nhạc từng tán thưởng “Phá trung sơn giặc dị, thắng Văn Dũng đao nan”, nghĩa là “Phá giặc trong núi thì dễ, thắng được cây đao của Văn Dũng là rất khó”.

Bia Di tích từ đường Võ Văn Dũng ở thôn Phú Mỹ - Ảnh: Hoàng Trọng

Trong cuốn Võ nhân Bình Định của 2 tác giả Quách Tấn và Quách Giao có kể lại câu chuyện: Tại chợ Gò Chàm ở phía bắc thành Quy Nhơn có một nhà sư người Tàu thường đến biểu diễn võ thuật. Nhà sư cởi áo, ngồi xếp bằng, lưng thẳng, vận công, rồi cho người khác cầm gươm, dao chém vào khắp thân thể nhưng vẫn không hề gì. Mọi người kinh sợ, đồn ầm lên là dị nhân. Nhà sư đắc ý và tỏ thái độ coi thường võ thuật của người Việt. Từ khi có sự hiện diện của nhà sư thì ban đêm các xóm làng thường xảy ra những vụ "hái hoa" bằng cường lực. Nguyễn Nhạc sai Võ Văn Dũng đi trừ hại cho dân.

Võ Văn Dũng ngầm điều tra biết nhà sư tuy nội công thâm hậu nhưng lòng dạ bất chính, hay làm điều bất nghĩa. Ông thuê vài tên vô lại và gái thanh lâu xinh đẹp làm việc dâm dục trước mặt nhà sư. Ban đầu nhà sư cười nói bình thường, nhưng một hồi lâu bỗng nhắm mắt không nhìn nữa. Xuất kỳ bất ý, Võ Văn Dũng rút kiếm chém một nhát, đầu nhà sư rơi xuống đất. Võ Văn Dũng nói: “Nhà sư không có thuật gì lạ. Dày công luyện khí cho cơ thể cứng rắn. Tâm định thì khí tụ, tâm động thì khí tan. Lúc ban đầu, tâm nhà sư không động, nên nhà sư dám nhìn tự do. Đến khi nhà sư nhắm mắt thì biết tâm đã động nên chém xuống không thể kháng cự được”.

Mọi người ai cũng trầm trồ thán phục, khen Võ Văn Dũng là người tài trí.

Trừ khử gian thần, giúp người trung lương
Võ Văn Dũng từng theo Nguyễn Huệ vào Nam đánh đuổi quân Xiêm rồi ra Bắc đánh tan quân Thanh xâm lược. Ông là tướng chỉ huy đánh quân Thanh ở đồn Khương Thượng góp phần làm nên chiến thắng vang dội đầu xuân Kỷ Dậu (1789). Sau đó ông được cử ra làm Trấn thủ Bắc Thành. Năm 1791, Võ Văn Dũng được Hoàng đế Quang Trung cử làm chính sứ dẫn đầu đoàn sứ bộ sang Trung Quốc với trọng trách đòi đất lưỡng Quảng và cầu hôn công chúa nhà Thanh. Nhờ tài ngoại giao khôn khéo của Võ Văn Dũng, vua Càn Long đã đồng ý các yêu sách của Hoàng đế Quang Trung. Tuy nhiên, do Quang Trung đột ngột băng hà, đoàn sứ bộ phải về nước chịu tang nên những thắng lợi về ngoại giao không thực hiện được.

Sau khi Quang Trung mất, Quang Toản lên ngôi, tuổi còn nhỏ, quyền bính đều ở trong tay Thái sư Bùi Đắc Tuyên. Theo cuốn Nhân vật Bình Định của Lộc Xuyên Đặng Quý Địch, Bùi Đắc Tuyên ngày càng lộng hành, bạc đãi công thần, cho bè đảng và dòng họ giữ các địa vị then chốt, bán quan buôn ngục, tranh lợi với bách tính… khiến quốc dân bất mãn, đẩy đế nghiệp Tây Sơn đến chỗ diệt vong.

Năm 1795, Bùi Đắc Tuyên sai Ngô Văn Sở ra Bắc Hà thay chức Trấn thủ của Võ Văn Dũng, triệu hồi Võ Văn Dũng về Phú Xuân đợi lệnh. Trên đường về kinh, Võ Văn Dũng được Trần Văn Kỷ (đang bị Bùi Đắc Tuyên đày ở trạm Hoàng Giang) thông báo tình hình triều chính và khuyên nên diệt Tuyên để trừ hại cho xã tắc. Về đến Phú Xuân, Võ Văn Dũng cùng hai tướng Phạm Công Hưng và Nguyễn Văn Huấn bắt Bùi Đắc Tuyên, Bùi Đắc Trụ và Ngô Văn Sở, khép tội mưu phản, đóng cũi nhốt rồi đem dìm xuống sông Hương.

Sau đó, vua Quang Toản phong Võ Văn Dũng làm Đại tư đồ, Trần Quang Diệu làm Thái phó, cùng với Thiếu bảo Nguyễn Văn Huấn, Đại tư mã Nguyễn Văn Danh là tứ trụ triều đình. Đầu tháng 5 năm Kỷ Mùi (1799), thành Quy Nhơn bị quân nhà Nguyễn bao vây, Võ Văn Dũng cùng Trần Quang Diệu kéo quân ứng cứu nhưng vào đến Quảng Ngãi thì bị chặn đánh, phải lui về giữ Quảng Nam. Gian thần trong triều sàm tấu với vua Cảnh Thịnh là do Trần Quang Diệu không chịu ứng cứu nên Quy Nhơn mới mất. Vua Cảnh Thịnh sai người mang mật thư vào Quảng Nam bảo Võ Văn Dũng bắt Trần Quang Diệu giết đi. Biết là âm mưu của gian thần, Võ Văn Dũng báo cho Trần Quang Diệu biết để kéo quân về Phú Xuân diệt trừ.

Năm 1801, Võ Văn Dũng hợp cùng Trần Quang Diệu chiếm lại được thành Quy Nhơn thì kinh thành Phú Xuân trước đó cũng lọt vào tay Nguyễn Ánh. Hai ông lại kéo quân theo đường của nước Lào ra Nghệ An chuẩn bị tấn công lấy lại Phú Xuân. Tuy nhiên, lần lượt Trần Quang Diệu, Bùi Thị Xuân và Võ Văn Dũng đều bị quân nhà Nguyễn bắt sống. Trên đường giải về kinh, chỉ có Võ Văn Dũng trốn thoát được.

Võ Văn Dũng về quê nhà, lẩn tránh ở các các làng người dân tộc vùng cao, đón hai con của vua Thái Đức là Văn Đức, Văn Lương và cháu nội là Văn Đẩu về tính chuyện khôi phục nhà Tây Sơn. Tuy nhiên, năm Minh Mạng thứ 12 (1882), ba chú cháu Văn Đức bị bắt rồi giết chết. Võ Văn Dũng đau buồn sinh bệnh rồi mất năm Ất Mùi (1835).

Hoàng Trọng
Nguồn: http://www.thanhnien.com.vn