Trải qua bao biến cố thời cuộc, thanh âm vang vọng từ dàn trống trận vẫn như một khúc ca hùng tráng thôi thúc lòng tự hào về chiến công của tiền nhân. Trong số những hậu duệ của nhà Nguyễn đất Tây Sơn, Nguyễn Thị Thuận đã truyền giữ thành công điệu hồn của những tiếng trống hùng thiêng ấy.

Từ bài học vỡ lòng...
Chẳng ai ngờ rằng, với niềm say mê và lòng ngưỡng mộ tiền  nhân  từ  những  ngày  thơ  ấu,  bài  học  vỡ  lòng  trong hành  trình  nối  nghiệp  nghệ  thuật  trình  diễn  trống  trận Tây Sơn của nữ nghệ sĩ Nguyễn Thị Thuận bắt đầu bằng... chiếc lon sữa bò và một đôi đũa tre! 

Theo lời kể của chị Thuận, chị là em út trong gia đình chỉ có hai chị em gái. Thân sinh của chị Thuận, cụ Nguyễn Đào là thành viên trong ban nghi lễ của đền Kiên Mỹ - nơi tưởng niệm ba anh em nhà Tây Sơn Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ, do con cháu của 3 vị anh hùng cùng nhân dân cư ngụ ở làng Kiên Mỹ (nay thuộc thị trấn Phú Phong, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định) lập nên. 

Cụ Đào chuyên đánh trống trận Tây Sơn trong các lễ giỗ được tổ chức hằng năm vào ngày rằm tháng 11 và mùng 5 tháng giêng (âm lịch).  Vì  không  có  con  trai  nối  dõi  tông  đường,  khi  còn  sống  cụ  Đào nguyện sẽ truyền lại “bí quyết” trống trận Tây Sơn cho hai người con gái, mong điệu hồn trong mỗi tiếng trống thiêng của tiên đế không bị mai một, thất truyền.

Những năm sáu, bảy tuổi, ngoài việc học chữ ở làng, chị Thuận đã bắt đầu làm quen với những điệu trống qua sự hướng dẫn của người cha.  Chị  bồi  hồi  nhớ  lại:  “Sau  mỗi  lần  chứng  kiến  cảnh  cụ  thân  sinh đánh trống trận, trong lòng tôi trỗi dậy cảm giác nôn nao, thích thú; về nhà thầm lặng đi tìm vỏ lon sữa bò, tập tọng làm theo với đôi đũa tre, leng keng suốt ngày. Từ một chiếc, dần dần “gõ” được bộ lon hai chiếc, bốn chiếc, tám chiếc rồi nâng lên mười hai chiếc như số trống vốn có của dàn trống trận”. Nhận thấy con gái mình có năng khiếu, cụ Đào đã can đảm cho chị “sờ” đến dàn trống thật. Năm 1976, cụ thân sinh của chị Thuận qua đời. Từ đó, chị Thuận được các vị trong ban nghi lễ của đền Kiên Mỹ và dân làng tín nhiệm, kế tục vị trí của người cha. Trong ngôi nhà của chị Thuận hiện có một dàn trống trận 12 chiếc trống do chị  tự  trang  bị  để  truyền  nghiệp  lại  cho  người  con  gái  út  Dương  Thị Hương, năm nay tròn 23 tuổi. Nữ nghệ sĩ Nguyễn Thị Thuận tâm sự rằng, trước lúc quy tiên, cụ thân sinh đã truyền bảo dù khó khăn đến mức nào cũng phải gắng giữ lấy điệu hồn của tiếng trống trận Tây Sơn như một bảo vật của dòng họ, xứ  sở.  “Tiếng  trống  ấy  được  cất  lên  ngay  chính trên  mảnh  đất  Tây  Sơn  huyền  thoại  như  có  một điều  gì  đó  hào  sảng,  thiêng  liêng  mà  không  nơi nào có được”, chị Thuận bộc bạch chân thành.

Du khách xem biểu diễn trống võ tại Bảo tàng Quang Trung

...Truyền giữ tiếng trống thiêng
Tục lệ đánh trống trận Tây Sơn trong những dịp lễ giỗ, lễ hội gắn liền với chiến công của Tây Sơn tam kiệt vẫn được duy trì trong đời sống tinh thần của người Bình Định như một cách truyền giữ tiếng  trống  thiêng  của  tiền  nhân,  bất  chấp  tham vọng của vương triều nhà Nguyễn trong suốt 143 năm trị vì. Theo lời kể của chị Thuận, trải qua bao phiêu tán thời cuộc, gia phả của dòng họ đã bị thất lạc; những bậc cao niên trong dòng tộc chỉ truyền miệng lại cho con cháu những gì đáng nhớ về tổ tiên.  Bài  trống  trận  Tây  Sơn,  một  "vũ  khí"  thần diệu của nghĩa quân Tây Sơn được truyền giữ đến ngày nay bằng con đường như thế. 

Sau  khi  Bảo  tàng  Quang  Trung  chính  thức thành  lập  vào  năm  1979,  cùng  với  việc  sưu  tầm các hiện vật lịch sử của nhà Tây Sơn nằm rải rác ở  các  địa  phương  trong  nước,  nhạc  võ  Tây  Sơn với âm hưởng chủ đạo là thanh âm vang vọng từ dàn trống trận cũng được phục dựng. Nữ nghệ sĩ Nguyễn  Thị  Thuận  với  tài  nghệ  của  mình  đã  kế thừa  xứng  đáng  vai  trò  trình  diễn  của  người  cha truyền lại. 

Nhiều  năm  làm  Giám  đốc  Bảo  tàng  Quang Trung,  quản  giữ  và  phát  huy  giá  trị  lịch  sử  -  văn hóa kho báu gồm hàng trăm hiện vật của triều Tây Sơn,  ông  Trần  Đình  Ký  nói  rằng,  trống  trận  Tây Sơn như một loại hình nghệ thuật đặc biệt, có sự cộng hưởng giữa yếu tố quân sự và âm nhạc dựa trên  nền  âm  cổ  truyền  hò,  xang,  xế...  Thể  hiện được điệu hồn của trống trận Tây Sơn là điều cực kỳ khó, không phải ai cũng làm được. 

Tiếng  trống  vọng  lên  phải  thật  hào  hùng, bừng  lên  khí  thế  chiến  đấu,  chiến  thắng  của  ba quân  khi  xông  pha  trận  mạc;  tiếng  trống  ấy  còn là đòn thế tâm công lay chuyển ý chí của kẻ thù, hướng họ vào con đường chính nghĩa. Đã có nhiều người  biểu  diễn  trống  trận  Tây  Sơn  nhưng  hiện nay,  nữ  nghệ  sĩ  Nguyễn  Thị  Thuận  -  đời  thứ  9 trong gia đình có truyền thống đánh trống trận là người phả được hồn thiêng sông núi, hào khí thần tốc vào từng thanh âm khi réo rắt, khi hoan ca của dàn trống trận Tây Sơn.

Khúc ca hùng tráng
Sau  khi  soán  lại  vương  triều  vào  năm  1802, Nguyễn Ánh cũng như các hậu vương của mình đã tìm mọi cách thủ tiêu những gì liên quan đến nhà Tây Sơn. Phần lớn những công trình kiến trúc kỳ vĩ như Thành Hoàng Đế, lăng tẩm... của Tây Sơn tam  kiệt  đều  bị  san  bằng.  Vượt  lên  nỗi  lo  sợ  uy quyền và hệ lụy, người dân khắp nơi, đặc biệt ở đất Tây Sơn vẫn khắc giữ trong ký ức của mình những chiến  công  và  cả  những  giá  trị  tinh  thần  mà  các vị anh hùng áo vải cờ đào để lại. Một trong những khúc ca hùng tráng được lưu truyền đến ngày nay là trống trận Tây Sơn, trở thành một nét đặc trưng văn hóa - lịch sử của miền đất từng là phiên trấn của Tổ quốc ở phương Nam dưới thời vua Lê Thánh Tông.

Theo ông Trần Đình Ký, trong hồi xuất quân, tiếng trống bình thản, nhịp nhàng nhưng hàm ẩn khí  thế  chiến  đấu  của  đoàn  quân  trên  đường  ra trận mạc; tiết tấu của dàn trống trận chuyển sang réo rắt, nhanh, dồn dập khi xung trận - công thành thể hiện tiếng ngựa hí, tiếng hò reo, thế tiến công thần  tốc;  thanh  âm  ca  khúc  khải  hoàn  thể  hiện niềm phấn khởi, mừng vui chiến thắng. 

Từ  chiến  công  bách  chiến  bách  thắng  của nghĩa quân Tây Sơn nên điều đặc biệt trong tiếng trống trận Tây Sơn là không có hồi lui quân, khởi đầu và kết thúc đều vang vọng âm hưởng hùng ca. Trong  dịp  Lễ  hội  kỷ  niệm  1000  năm  Thăng  Long -  Hà  Nội,  người  dân  cả  nước  như  sống  dậy  hào khí  một  thời  từ  những  tiếng  trống  thiêng  ấy  qua đôi tay tài hoa và dòng máu nguồn cội cuộn trào của hậu duệ nhà Nguyễn đất Tây Sơn - nữ nghệ sĩ Nguyễn Thị Thuận.

Nguồn: Người Tây Sơn 2011