Khán giả đến với nghệ thuật sân khấu tuồng không chỉ để tìm hiểu nét văn hóa đặc trưng của một vùng, của một dân tộc mà còn bị thuyết phục bằng chính những nét đẹp, những giá trị "đỉnh cao" của nghệ thuật cổ truyền mà nghệ sĩ Tư Cá hằng theo đuổi.

Nghệ sĩ Tư Cá

Nghệ sĩ Tư Cá tên thật là Nguyễn Siểng sinh ngày 12 tháng 2 năm 1920 tại Phú Phong, Tây Sơn, Bình Định. 

Năm lên 14 tuổi, Tư Cá theo gánh tuồng của ông bầu Chưu con cụ Bát Phàn để học hát. Nhờ ham học và  chất  giọng  tốt,  cộng  với  sự  chỉ  bảo  tận  tình  của thầy  nên  chẳng  bao  lâu  Tư  Cá  biểu  diễn  khá  thành công một số vai như "Tống Nhân Tôn" (trong vở Bàng Quí Phi), "Quan Công" trong các vở "Hồi cổ thành" và "Phục Huê Dung Lộ" ... Năm 1939 Tư Cá theo thầy trò bầu Chưu vào Phan Rang hát cho gánh Bình Lạc Ban của ông Quảng Đạo.

Những năm 1940-1941, Tư Cá sang hát gánh Nhơn Thuận  của  ông  Mười  Đậu  do  ông  Bầu  Quế  –  Nhơn Thuận  là  em  ông  Mười  Đậu  làm  trưởng  đoàn.  Gánh này qui tụ nhiều diễn viên nổi tiếng. Ngoài Tư Cá còn có các kép Tư Lửa ở An Nhơn, Hai May ở Tuy Phước; đào có: Thủy Triều ở Bình Khê, Hanh Đào ở Quy Nhơn ...Trong giai đoạn chín năm kháng chiến chống Pháp, Tư Cá cùng hai người khác tham gia tổ thông tin xã Bình Thành, làm nhiệm vụ tuyên truyền cổ động nhân dân thực hiện các phong trào cách mạng, tổ chức các đêm biểu diễn văn nghệ phục vụ kháng chiến, nhận rải truyền đơn Việt Minh sau các đêm hát ... trong thời gian này Tư Cá có sáng tác một số bài vè đả kích giặc sau đó bị chúng bắt tra tấn, đánh đập dã man.

Sau  năm  1954  để  tránh  sự  khủng  bố  của  giặc, Tư Cá cùng Hoàng Chinh, Long Trọng lên An Khê hợp với một số diễn viên ở đây lập gánh Bình An (tức Bình Định  và  An  Khê),  hát  chưa  được  bao  lâu  thì  bị  địch bắt vì tình nghi hoạt động cộng sản, gánh hát vì thế mà tan rã. Sau đó Tư Cá lại về gánh Hòa Bình do ông Ba Mỹ (tức xã Quế ) ở Đập đá làm trưởng đoàn, hát cùng với các diễn viên khác như: Hồng Thu, Tư Lửa, Sáu  Lâm  ...Rồi  lại  đến  gánh  Quốc  Hoa  của  ông  Mạc Như Tòng ...

Đầu năm 1961,Tư Cá lên Kon Tum và gặp các cặp vợ chồng Minh Đỏ – Ngọc Tân, Hoàng Chinh – Hồng Thu  ở  đây.  Thế  là  cùng  nhau  thành  lập  đoàn  hát bội Tân Long (ngày 17- 1- 1961) do Minh Đỏ làm trưởng đoàn một thời gian sau chuyển cho Tư Cá. Từ Kon Tum đoàn hát xuống Pleiku, An Khê và Phú Phong. Năm 1974, khi đoàn hát tại Đập đá thì Tư Cá bị địch bắt cùng với Tám Thanh, Long Trọng.

Nghệ sĩ Tư Cá trong vở Tam Quốc Chí diễn tại rạp Hồng Lạc (Phú Phong) 1970

Năm  1975,  miền  Nam  hoàn  toàn  giải  phóng, tháng 10 năm đó, Tư Cá đưa đoàn Đồng Ấu –Tây Sơn  về  gia  nhập  với  Đoàn  tuồng  Liên  Khu  V  lúc này là Đoàn tuồng Bình Định, ngày nay là Nhà hát tuồng Đào Tấn. Về công tác tại Nhà hát tuồng Đào Tấn, Tư Cá trực  tiếp  tham  gia  biểu  diễn,  ông  đã  đóng  thành công khá nhiều vai trong các vở tuồng lịch sử và hiện đại do Nhà hát tuồng dàn dựng như vai Phó Rí trong vở (Ba Tơ khởi nghĩa) ; Lý Đạo Thành trong vở "Lý Thường Kiệt" Tư Cung trong vở "Ngọn lửa Hồng Sơn", Nguyễn Nhạc trong vở "Quang Trung đại phá quân Thanh". 

Ngoài ra ông còn tham gia công tác giảng dạy, tận tâm đem những kiến thức về bộ môn kịch hát truyền thống và những ngón nghề riêng, tinh hoa nghệ  thuật  mà  ông  tích  lũy  được  trong  cuộc  đời diễn viên của mình truyền thụ cho lớp trẻ. 

Đầu năm 1980 tại Hội diễn sân khấu chuyên nhgiệp  toàn  quốc,  Tư  Cá  được  Bộ  Văn  hóa  tặng giải thưởng trong vai diễn Nguyễn Nhạc vở "Quang Trung đại phá quân Thanh". 

Đến  tháng  5-1980,  vì  sức  khỏe  yếu  nên  Tư Cá  nghỉ  công  tác,  rời  Nhà  hát  tuồng  Đào  Tấn  về Tây Sơn tham gia phong trào tuồng nghiệp dư của huyện, xây dựng, chỉ đạo đoàn tuồng Tây Sơn mà diễn viên là phần lớn con cháu trong nhà.

Sân khấu Nhà hát tuồng Đào Tấn (Bình Định)

Quá trình hoạt động nghệ thuật tuồng, Tư Cá vừa biểu diễn vừa giảng dạy. Ngoài lớp học trò ông tham gia đào tạo Nhà hát tuồng Đào Tấn và nhiều anh chị em khác mà hầu hết cho đến nay vẫn còn đứng  vững  trên  sàn  diễn,  còn  có  4  con  gái:  Thu Sương, Thanh Sa, Thanh Sử, Hoa Sen, 2 cháu Hiền Lương, Kim Xuyến, và các chị Cam Hoa, Bùi Ngọc Trinh, Minh Phượng... Hiện đang hát cho Nhà hát tuồng Đào Tấn và các đoàn nghiệp dư trong tỉnh.

Trong cuộc đời hoạt động nghệ thuật, từ một chú bé học hát, Tư Cá đã trở thành diễn viên sân khấu tuồng với giọng ca mượt mà truyền cảm, với lối diễn xuất điêu luyện thần tình, tài hoa và hào hoa,  ông  đã  đi  vào  lòng  người  xem  tuồng  Bình Định được xếp trong "Bộ tứ" (Hoàng Chinh- Long Trọng– Tư Cá– Ngọc Cầm) một thời nức tiếng khắp các tỉnh miền Trung.

Mùa  xuân  này  nghệ  sĩ  Tư  Cá  đã  đi  vào  cõi vĩnh hằng. Nhưng sân khấu tuồng ở Bình Định đã có những bước phát triển mới, đã dàn dựng, biểu diễn  một  số  vở  tuồng  tiểu  thuyết,  tuồng  truyện bên cạnh các vở tuồng đồ, tuồng thầy, tuồng pho, làm phong phú loại hình biểu diễn trong các tầng lớp khán giả. Khán giả đến với nghệ thuật sân khấu tuồng không chỉ để tìm những hồi ức quá khứ, tìm hiểu nét văn hóa đặc trưng của một vùng, của một dân tộc mà còn bị thuyết phục bằng chính những nét đẹp tự thân được hun đúc bao đời nay, những giá  trị  "đỉnh  cao"  của  nghệ  thuật  cổ  truyền  mà nghệ sĩ Tư Cá hằng theo đuổi.

Nguồn: Người Tây Sơn 2011